godz. 19.30, kościół św. Trójcy, klasztor klarysek
Pobożność i radości intelektu w muzyce XV wieku
Zespół wokalno-instrumentalny Ars Cantus (Wrocław)

Kierownik Artystyczny - Tomasz Dobrzański

PROGRAM:

Piotr Wilhelmi z Grudziądza

Panis ecce/Panis ewus/Pange exul/Tantum ergo
Probleumata enigmatum
Kyrie fons bonitatis
Phebus ecclipsi tumuli
Pomi morsum/Hominem quem/Sed paratus/Paraneuma eructemus

Prelustri elucencia
Presidiorum erogatrix
Plaude euge theotokos
Psallamus effaminibus
Preconia etroclita

Puella eya typicis
Probitate eminentem/Ploditando exarare
Predulcis eurus turbinis

Prodigiis eximiis
Prefulcitam expolitam
Presulis eminenciam totam
Psalteriis et tympanis
Presulem ephebeatum

WYKONAWCY

Monika Wieczorkowska – śpiew
Radosław Pachołek – śpiew
Maciej Gocman – śpiew
Piotr Karpeta – śpiew
Tomasz Dobrzański – mandora, flet prosty, szałamaja
Marek Nahajowski  – flet prosty, szałamaja
Agnieszka Obst – fidel
Ewa Prawucka – pozytyw
Michał Kiljan – puzon


Twórczość Piotra z Grudziądza można uznać za jedyny w swym rodzaju fenomen w spuściźnie muzycznej piętnastowiecznej Europy Środkowej. Na jej charakter wpłynął przede wszystkim styl muzyki wielogłosowej popularnej na tych terenach. Liczne podróże kompozytora i kontakty z różnymi środowiskami uczyniły go twórcą międzynarodowym. Jego twórczość zachowała się w rozproszonych, czasem bardzo fragmentarycznych źródłach, jednak ich liczba świadczy o jej dużej w owym czasie popularności.

Źródła stylistyczne muzyki Piotra z Grudziądza to, z jednej strony, konserwatywny styl muzyczny uprawiany w środowiskach uniwersyteckich, z drugiej, formy i gatunki uprawiane popularnie na terenach Czech, Polski, Austrii i Niemiec – cantiones i rotula. Nieobcy był także kompozytorowi styl postępowej twórczości wielogłosowej opartej na fauxbourdon. Warsztat Piotra był jednak tylko w rzadkich przypadkach nowoczesny. Jego zdecydowana konserwatywność, prostota, a za nią idąca popularność i recepcja w środowiskach często prowincjonalnych, stanowi kontrast z ambitną i nowatorską twórczością Mikołaja z Radomia. Jest jednak świadectwem szczególnej, pozostającej poza głównymi prądami, warstwy kultury muzycznej i jako taka jest interesująca i oryginalna.

Piotr z Grudziądza był również, a może przede wszystkim, poetą. Swoje utwory podpisywał charakterystycznym akrostychem Petrvs, który składał się zawsze z pierwszych liter kolejnych słów tekstu. Taki sposób układania akrostychu był wyjątkowy, gdyż popularne w owym czasie akrostychy zwykle były pierwszymi literami wersów lub zwrotek. Na tej podstawie czeski muzykolog Jaromir Cerny dokonał w 1975 roku odkrycia osoby kompozytora i identyfikacji jego dzieł. Ostatnio indeks kompozycji Piotra uległ rozszerzeniu, m.in. dzięki pracom Martina Stehelina nad tzw. fragmentami getyńskimi. Ciekawostką naszego programu są nowe kompozycje Piotra pochodzące z rękopisu Biblioteki Uniwersyteckiej w Lipsku.

O kolejach życia Piotra z Grudziądza posiadamy szczupłe informacje. Studiował na Uniwersytecie Krakowskim, gdzie otrzymał kolejno stopnie bakałarza i magistra sztuk wyzwolonych. W tym okresie powstały pierwsze jego kompozycje Presulis eminenciam oraz Pregrata era zachowane w rękopisie Kj 2464 Biblioteki Jagiellońskiej, o którym sądzi się, że spisany został w środowisku uniwersyteckim. Z tego okresu pochodzą utwory Predulcis eurus i Promitat eterno zachowane we Wrocławiu. Późniejsza kariera Piotra była związana z działalnością urzędniczą, a może polityczną u boku ważnych osobistości. Wskazuje na to związek Piotra z soborem w Bazylei, którego program streścił w wierszu Pontifices ecclesiarum (muzyka się nie zachowała), być może będąc w służbie biskupa trydenckiego Aleksandra Mazowieckiego. W okresie tym powstały kompozycje Kyrie fons bonitatis oraz Presulem ephebeatum zapisane w Kodeksach Trydenckich. Z pewnością długo przebywał w Czechach, o czym świadczyć może ilość utworów zachowanych w rękopisach czeskich – kodeksach Specjalnik i Chrudim oraz w kancjonale Franusa.

Ostatnie lata życia Piora z Grudziądza wiąże się ze Śląskiem. Wiemy, że przebywał w 1448 we Wrocławiu na dworze biskupa Petera Novaka, szukając protekcji w staraniach o stanowisko kanonika we Fromborku. Być może w owym czasie powstał wielotekstowy motet Panis ecce/Panis ewus/Panie exul/Tantum ergo, o którym wiemy, że był wykonywany we Wrocławiu podczas procesji w 1472 roku. Na związki Piotra ze Śląskim może wskazywać, spisany prawdopodobnie w Żaganiu w końcu XV wieku, Śpiewnik Głogowski zawierający jego motet satyryczny Probitate eminentem-Ploditando exarare.

Popularność kompozytora trwała długo w XVI w. a w niektórych środowiskach nawet w początkach XVII wieku. Postać Piotra z Grudziądza jest istotna dla muzycznej historii Śląska i Wrocławia. Jego twórczość doskonale wpisywała się w formy i gatunki opisane przez tzw. wrocławski traktat menzuralny z ok. 1440 r. i uprawiane powszechnie w Europie Środkowej. Zachowane u nas utwory Piotra są istotnym świadectwem uczestnictwa naszego regionu w europejskiej wspólnocie kulturowej.
       

Tomasz Dobrzański